Mimari Tasarım ve Ürün Temin Sürecinde Camlı Yangın Kapıları
Dikkat Edilecek Hususlar
Camlı yangın kapıları temelde günlük ihtiyaçlarımıza da uygun tasarlanmış, mekanlar arası geçişe izin veren çok özel sınırlandırma elemanlarıdır. Günlük kullanımın yanı sıra, acil çıkış kapısı ya da panik çıkış kapısı olarak çalışırlar. İhtiyaç halinde yapıyı hızla terk etmeye izin vermelidir. Bu nedenle, camlı yangın kapıları üretim tekniği ve üretiminde kullanılan malzemeler (cam, doğrama, donanım) bakımından farklıdır, özgündür. Proje planlama sürecinde camlı yangın kapılarının tasarıma dahil olması, en uygun özellikteki ürünün seçilebilmesi için önemlidir. Ayrıca ürün temin sürecinde de kapıların, sertifikalandırılmış şartları sağlıyor olması dikkatle kontrol edilmelidir.
Yapı yönetmelikleri ve onay kriterleri ülkeler, bölgeler, birbirine yakın şehirler arasında farklılık gösterebilir. Tasarım ve ürün temin sürecinde Türkiye’de geçerli olan Binaların Yangından Korunmasına Dair Yönetmelik referans alınmalıdır. Yönetmelikte yangın kapılarının sahip olması gereken özellikler ilişkin tanımlamalar yapılmıştır.
Tanımlar
şş) Yangın Kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava veya nesneler için dolaşım imkânı sağlayan, kapalı tutulduğunda duman, ısı ve alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak veya kepenk
tt) Yangın kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölge.
ee) Korunumlu merdiven: Yangına karşı dayanıklı bir malzeme ile çevrili veya yangından etkilenmeyecek şekilde düzenlenen merdiven.
(Bkz. Madde 4.)
1. Yangın Dayanım Sınıfı
Camlı yangın kapıları ve cam bölme duvarlar yangının ve yangınla birlikte ortaya çıkan gazların bina içinde yayılımını engelleyen yapı elemanlarıdır. Yangın dayanımları 2 kritere göre belirlenir. Bunlardan biri, “dayanım süresi”; diğeri de “yalıtım özelliği” dir.
Dayanım süresi, yangına dayanıklı kapının yalıtım özelliklerini ne kadar süre boyunca koruduğunu belirtir. Bu süre boyunca güvenli kaçış koridorları yaratılır. Türkiye’de geçerli olan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’e göre kapının kullanılacağı yapının özelliklerine göre 30, 60, 90 ve 120 dk. yangında dayanıklı ürünler kullanılabilir.
Kaçış merdiveni ve yangın güvenlik holü kapılarının; duman sızdırmaz ve 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika, bodrum katlara ve 4 kattan daha fazla kata hizmet veriyor ise en az 90 dakika yangına karşı dayanıklı olması şarttır. (Bkz. Madde 47(3))
Yangına dayanıklı sistemler, sistemin en zayıf halkası kadar güçlüdür. Bu sebeple aynı duvar boşluğu içindeki bariyer elemanlarının (kapı/sabit bölme gibi taşıyıcı olmayan yapı elemanlarının) dayanım süresi aynı seçilmelidir. Örneğin; 120 dk yangına dayanıklı sabit bölme ve 90 dk yangına dayanıklı kapı ile yan yana kullanıldığında, yangın sırasında kapı yalıtım özelliklerini 90 dk sonra kaybedeceği için bariyer ortadan kalkacak, 90. dakikadan itibaren korunaklı tarafa ısı ve alev geçişi gerçekleşecektir.
Ayrıca, binada taşıyıcı özellikte olmayan elemanların yangın dayanım seviyesi maksimum 90 dakikadır. (Bkz. Ek-3/C)
Yalıtım özellikleri ise “E”,”EW” ve “EI” olmak üzere 3 sınıfa ayrılır. (Bkz. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Ek-3)
E: entegrity – bütünlük W: radyasyon – radyasyon yoluyla ısı transferinin engellenmesi I: insulation – izolasyon
“E” (bütünlük) sınıfı sistemler
Yangın sırasında belirtilen süre boyunca bütünlüğünü koruyarak ayakta kalır, açılma olmaz, bu sayede açık alev ve dumanı korunaklı tarafa geçirmez. E sınıfı sistemlerde cam saydamlığını korur. Bu sebeple, ışıma başta olmak üzere kondüksiyon ve konveksiyon yoluyla korunaklı tarafa ısı transferi gerçekleşir. Isı yalıtımı sağlanamaz.
“EW” (bütünlük ve radyasyon) sınıfı sistemler
Yangın sırasında belirtilen süre boyunca bütünlüğünü korur, açılma olmaz, bu sayede açık alev ve dumanı korunaklı tarafa geçirmez. Bunun yanında cam saydamlığını kaybedip opaklaşarak belli bir seviyeye kadar ışıma yoluyla ısı transferini engeller. (Yangına dayanıklı kapı veya bölmeden 1 metre uzaklıkta maksimum ışıma miktarı 15 kW/m2’i geçmez.)
“EI” (bütünlük ve izolasyon) sınıfı sistemler
Yangın sırasında belirtilen süre boyunca bütünlüğünü korur, açılma olmaz, bu sayede açık alev ve dumanı korunaklı tarafa geçirmez. Cam, saydamlığını tamamen kaybedip, opaklaşır. Bu sistemde cam dahil tüm bileşenler özel yalıtım katmanlarından oluşur. Bu sayede ışınım yolu ile ısı transferi dahil her türlü ısı transferi (kondüksiyon, konveksiyon) tam anlamıyla engellenir. Benzetmek mümkünse sistem “ısı kalkanı” gibi görev yapar. Açık alev ve duman geçirimsizliğinin yanında, tam ısı yalıtımı sağlar. Sistemin hiçbir noktasında sıcaklık 180 dereceyi, sistem üzerindeki ortalama sıcaklık farkı da 140 dereceyi geçmez.
İlgili yönetmelikte yangın kapıları ısı, alev ve duman geçirimsiz olarak tanımlanmıştır. Bu tanım dolaylı da olsa “EI” sınıfı sistemleri işaret etmektedir. (Bkz. Madde 4 şş.)
E dayanım sınıfı ilgili yönetmelikte asansör kat kapıları için tanımlanmıştır. Asansör kapılarının yangın dayanım sınıfı; yapı yüksekliği 51.50 m’den yüksek binalarda E 60; 51.50 m’den alçak binalarda E 30 olmalıdır. (Bkz. Ek3/B)
Standartlar
EN 1634-1: Yangına dayanıklılık deneyleri-Kapı ve kepenkler – Bölüm 1: Yangın kapıları ve kepenkler
EN 1364-1: Yük taşımayan elemanlardaki yangına dayanıklılık deneyleri bölüm 1: Duvarlar
EN 1364-4: Yük taşımayan elemanların yangına direnç deneyleri – Bölüm 4: Giydirme cepheler- Bölüm konfigürasyonu
EN 1363-1: Yangına dayanıklılık deneyleri – Bölüm 1- Genel kurallar
EN 16034: Yaya geçişine uygun kapı takımları, endüstriyel, ticari, garaj kapıları ve açılabilen pencereler – Ürün standart, performans ve özellikleri –Yangın direnci ve/veya duman kontrol özellikleri
EN 14600: Yangına direnç ve/veya duman kontrol özellikleri bulunan kapı sistemleri ve açılabilir pencereler – Kurallar ve sınıflandırma
EN 13501-2: Yapı mamulleri ve yapı elemanları – Yangın sınıflandırması – Bölüm 2: Yangına dayanım deneylerinden elde edilen veriler kullanılarak sınıflandırma (havalandırma tesisatları hariç)
EN 179 : Bina donanımları- Açma kolu veya itme plâkasıyla çalışan acil çıkış tertibatları- Kurallar ve deney metotları
EN 1125: Bina donanımı- Yatay kolla çalışan acil çıkış tertibatları- Kurallar ve deney metotları
BS 476 kısım:22: Yük taşımayan elemanlardaki yangına dayanıklılık deneyleri
EN 1363-2: Yangına dayanıklılık deneyleri- Bölüm 2: Alternatif ve ilave işlemler
EN 1634-3: Yangına dayanıklılık deneyleri- Kapı ve kepenkler- bölüm 3: Duman kontrol kapıları ve kepenkleri
EN 1191: Pencereler ve kapılar- Tekrarlı açılma ve kapanmaya karşı direnç- Deney yöntemi
EN 1935: Bina hırdavatı- Tek eksenli menteşeler – Özellikler ve deney metotları
EN 1158: Bina donanımı – Kapı ayar cihazları – Özellikler ve deney metotları
EN 1154: Bina donanımı – Kontrollü kapı kapatma cihazları – Özellikler ve deney metotları
2. Camlı Yangın Kapısı Bileşenleri
- Doğrama (Kasa, kanat / Sabit Bölme)
- Yangın Camı
- Donanım (Panik bar, basma kol, kilit, menteşe, kapı kapatıcı, kapı altı giyotin conta…)
Yangın camının tek başına sertifikaya sahip olması, herhangi bir (çelik, alüminyum, vb.) çerçeve içine yerleştirildiğinde “yangına dayanıklı doğrama” özelliği kazanması için yeterli değildir. Önemli olan kapıyı sistem olarak kavramaktır. Tüm bileşenler; doğrama (kasa, kanat), cam ve donanım birlikte teste girerek, sistem olarak yangın dayanım sertifikasına sahip olur.
Test edilip sertifikalandırılmış camlı yangın kapısının bileşenleri marka ve modeli değiştirilmeden kullanılmalıdır. Kapı üreticileri doğramaları farklı camlar ve donanımlar ile test ettirmiş olabilir. Başarılı olan kombinasyonlar, markaları ile korunmak zorundadır. Eşdeğeri iddiası ile cam ya da donanım değiştirilemez (onaylı test ve değerlendirme merkezleri tarafından verilen assesment’ler hariç).
Doğrama
Cam
Donanım
2.2. Yangın Camı
Test edilmiş kapı üzerindeki cam, daha iyi olduğu ispatlanmış bir başka camla değiştirilemez. Örneğin; E120 sınıfına uygun sertifikalı bir sabit bölmedeki cam EI120 camı ile değiştirilemez. Aynı şekilde EI120 camı ile test edilmiş doğrama, E120 camı ile birlikte kullanılamaz. EI120 sınıfı camla test edilen doğrama, E120 camı ile birlikte kullanılmak isteniyorsa akredite test merkezleri tarafından test edilmelidir. Testte başarılı olması halinde birlikte kullanılabilirler.
Farklı üreticilerin cam hamurları farklılıklar gösterebilir. Yangına dayanıklı cam üreticilerinin seçtikleri cam plaklarının kalınlıkları da farklı olabilir. Bu nedenle yangın sırasında davranışları birbirine benzemez. E seviyesinde 120 dakika yangına dayanıklı camlarda kalınlık 6 mm’den başlarken, EI seviyesinde 120 dakika yangına dayanıklı camların kalınlığı 58 mm’ye ulaşmaktadır.
Kapı çerçevesi içinde kullanılan camlar ile cam cama birleşimli sabit bölmelerde kullanılan camlar yapısal olarak birbirinden farklıdır. Yangın dayanım sınıf ve süreleri aynı olsa bile (örneğin EI60) birbirleri yerine kullanılamaz. Kapı çerçevesi içinde test edilen cam, yangın sırasında çerçevesiz olarak ayakta kalamayacağı için yangına karşı dayanamayacaktır.
Sistemin güvenilirliği için cam üreticisinin kurumsal geçmişi de önemlidir. Dünaydaki en köklü cam üreticilerinden biri olan Pilkington , 33 yıl önce ürettiği bir camı test etmiş ve camın uzun yıllar sonra bile ilk günkü özelliklerini koruduğunu ispatlamıştır.
2.3. Donanım
Donanımların da yangına dayanıklı olduğu belgelenmiş olmalıdır. Devamında, birlikte kullanım testleri ile uyumluluğu onaylanmış menteşe, kilit, kol ve kapı kapatıcılarından oluşturulan donanım paketleri en yüksek güvenlik ve konforlu kullanım için şarttır.
Her bir donanım ayrı ayrı yangına dayanıklılık açısından standartlara uygunluk belgesi almış olsalar bile, birlikte test edilmemiş A marka kilit + B marka basma kol + C marka panik bar kombinasyonunun kullanımı mümkün değildir.
Birlikte test edilmiş ve onanmış X marka kilit + Y marka basma kol + Z marka panik bar kombinasyonu kullanımı zorunludur.
2.3.1. Yangın Kapılarında Acil Çıkış İçin Basma Kol
Yangına dayanıklı kapılarda kullanıma uygun olduğu test edilerek sertifikalandırılmıştır. U – formundadır. Binayı boşaltma sürecinde kapı koluna parmaktaki yüzüğün, kıyafetlerin, çantaların, … takılmaması için dizayn edilmiştir. Çocuklar için de yüz korumada ilave güvenlik sağlar.
2.3.2. Kapı Altı Giyotin Conta
İlgili yönetmelikte kaçış güzergahı üzerinde bulunan kapılarda eşik olmaması gerektiği belirtilmektedir. Türkiye’de yangın kapıları aynı zamanda duman kapısıdır. Bu nedenle duman sızdırmazlığın sağlanabilmesi için kanat ile döşeme arasında 4 mm’den fazla boşluk bırakılmamalıdır. (Bkz. Madde 47-1 ve Madde 50-6ç) Daha fazla boşluk bırakılması halinde, soğuk duman ve gazlar korunaklı tarafa sızacaktır. İtfaiye kaynaklarına göre ölümlerin önemli oranı soğuk duman ve zehirli gazlardan kaynaklanmaktadır.
Bu riski ortadan kaldırmak için kapı kapatıldığında kapıyı tam bir bariyer haline getiren kapı altı giyotin conta kullanılmalıdır.
Türkiye’de hazırlanan birçok şartnamede kapı altında giyotin conta yerine intümesan conta kullanımının önerildiği görülmektedir. İntümesan contalar 200°C civarında etkinleşerek genleşir. Duman ve zehirli gazlar yangının diğer etkilerine göre bina içinde daha hızlı yayılır. Henüz daha düşük ortam sıcaklıklarında bulunan kapılarda, intümesan conta reaksiyon vermediği için soğuk duman ve zehirli gazların bina içinde yayılımını engellenemez.
Eşik kullanmadan kapı altından duman geçişini durduran tek ürün giyotin contadır. Yangın kapılarında mutlaka bulunmalıdır.
2.3.3. Kapı Kapatıcı
Kaçış koridoru ya da kaçış merdivenine açılan yangın kapılarının kendiliğinden kapanması zorunludur. (Bkz. Madde 36-b1) Ayrıca kapılar maksimum 110N kuvvetle açılmalıdır. (Bkz. Madde 47-6)
2.3.4.Push Bar ve Kilit
Panik kilidi push bar ile uyumlu çalışmalıdır. Push bara basıldığında tahrik edilen kare çubuğun dönüş açısı, panik kilidin açılması için yeterli olmalıdır. Aynı zamanda varsa kilitli sürgü de geri çekilmelidir.
Kontrollü geçiş talebi varsa ilaveten elektromanyetik kilitler veya elektromanyetik karşılıklar kullanılabilir. Kumandası için mesela kartlı geçiş sistemi ya da uzaktan üçüncü kişi onaylı bir sistem kurulabilir. Ancak acil durumlarda kontrollü geçişin otomatik olarak devreden çıkması gerekecektir. Kontrolsüz geçişi engellemek için sonradan ilave araçlar kullanılamaz. (Bkz. Madde 30-4)
2.3.5. Panik Kilit Fonksiyonları
B FONKSİYONU (kaçış yönünde push bar + ters yönde basma kol mevcut)
- Kapı kilitli : Kaçış yönünün tersine kapıyı basma kol ile açmak için önce anahtar ile bareli ve dolayısıyla kilidi açmak gerekir.
- Kapı kilitli : Kaçış yönünde kapı kullanıldıktan ve kanat kapandıktan sonra kilit kendiliğinden devreye girer. Kaçış yönü tersine geçiş için kapı yine blokedir, geçiş
- Kapı kilitli değil : Kaçış yolunun tersine geçiş basma kol marifetiyle mümkündür.
D FONKSİYONU (kaçış yönünde push bar + ters yönde basma kol mevcut)
- Kapı kilitli : Kaçış yönünün tersine kapıyı basma kol ile açmak için önce anahtar ile bareli ve dolayısyla kilidi açmak gerekir.
- Kapı kilitli : Kaçış yönünde kapı bir kez kullanıldıktan ve kanat kapandıktan sonra da kilit artık devre dışıdır, kapı her iki yönde de geçişe müsaade eder.
- Kapı kilitli değil : Kaçış yolunun tersine geçiş mümkündür.
E FONKSİYONU(kaçış yönünde push bar + ters yönde çekme kol mevcut)
- Kapı kilitli : Kaçış yönünün tersine kapının açılması için önce ve sadece anahtar ile bareli ve dolayısıyla kilidi açmak gerekir.
- Kapı kilitli : Kaçış yönünde kapı kullanıldıktan ve kanat kapandıktan sonra kilit yeniden devreye girer, kaçış yönü tersine geçiş için kapı yine blokedir, geçiş
- Kapı, kaçış yönünün tersine geçişler için hep kilitlidir.
Yangın Kapılarında Acil Çıkış İçin Basma Kol
Kapı Altı Giyotin Conta
Kayar Kollu Kapı Kapatıcı
Çift Kanatlı Kapılarda Kapı Kapatıcıya Entegre Sıralayıcı
Push Bar
Aktif kanat için kilit
3. Duvar tipi
Doğrama ve cam boyutlarına bağlı olarak camlı yangın kapısı ya da sabit bölmeler 200 – 250 kg civarında ağırlıklara ulaşmaktadır. Yüksek ağırlıktan dolayı uzun ömürlü bir kullanım için yapı içinde yerine sağlam biçimde bağlanmalıdırlar.
Kapının duvar ve zeminle ilişkisini içeren montaj detayları test raporları esas alınarak üretici firma tarafından tasarlanmalıdır.
Kapı ve sabit bölmeler hangi tip duvarda (rijit / hafif) test edildi ise, uygulama aşamasında da aynı tip duvara monte edilmelidir. Rijit duvarda test edilmiş bir doğramanın hafif duvara monte edilmesi uygun değildir.
Test Rapor Numarası
Cam
Doğrama Dış Ölçüsü
Temiz Geçiş Ölçüsü
Cam Tipi
Açılış Tipi
Donanım
Taşıyıcı Strüktür
Yangın Dayanım Süresi
Akredite Test Merkezi
Test Standartları
Test Edilen Kapının Görünümü
4. Sertifika
Camlı yangın kapısı ve sabit bölme temin sürecinde ürünlerin sertifikaları mutlaka sorgulanmalıdır. Sertifika üzerinde kontrol edilmesi gereken bilgiler:
- Hazırlayan Kurum: Konusunda uzman ve ciddi yurtiçi/yurtdışı test merkezleri (akredite kurumlar)
- Test Edilen Ürün: Tek Kanatlı Kapı / Çift Kanatlı Kapı / Sabit Bölme / Yanlarda Sabitleri Olan Kapı / Üstte Sabiti Olan Kapı / Yanlarda ve Üstte sabiti Olan Kapı / …
- Test Edilmiş Performans Değerleri: E / EW / EI , 30/60/90/120 dk.
- Doğrama Ölçüleri: Test edilen doğrama ölçüsü / Minimum ve maksimum ölçüler
- Yangına Maruz Kalan Yüz: Tek taraf / Çift taraf
- Cam Marka ve Kod Bilgisi
- Profil Serisi
- Üretici Firma
- Test Standardı
Sertifika üzerinde bildirilen test edilmiş cam, doğrama ve donanımlar marka ve modeli değiştirilmeden kullanılmalıdır.
5. Sonuç
Camlı yangın kapıları, tasarım sürecinde projeye dahil olduğunda hem uygun ürünün seçilmesi hem de doğru maliyet hesaplarının yapılması kolaylaşır. Tasarım sürecinde, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik referans alınarak kapı üreticileri ile birlikte mimari detaylar hazırlanmalıdır. Yüklenici firmalar ise camlı yangın kapısı temin sürecinde sistem sertifikalarını sorgulamalı, tüm sistem bileşenlerinin (doğrama, yangın camı ve aksesuarlar) sertifikaya uygun şekilde kullanılıp kullanılmadığını mutlaka kontrol etmelidir.
Pentek ekibi olarak sorularınızı cevaplamaya, projelerinize teknik destek sunmaya hazırız! Teknik şartname, teknik çizim ve 3D modellerimizi şimdi inceleyebilirsiniz.
Özel projeleriniz için bizimle iletişime geçebilirsiniz!
This post is also available in: İngilizce
